تاریخچه مراسم محرم در دوره صفویه
تاریخ انتشار: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۲۸۴۲۲۴
نگاهی به تاریخچه مراسم محرم در دوره صفویه به ما نشان میدهد که چگونه تعهد دینی از طریق نمادها و نمایشها میتواند بروز عمومی پیدا کند. اما مهمتر از آن، تطور این مراسم نیز نشان میدهد که میتوان ردپای عمومیت پیدا کردن مراسم محرم در ایران امروز را در تاریخ صفویه پیگرفت.
به گزارش خبرنگار ایمنا، عزاداری محرم بافرهنگ و آداب شهرهای مختلف درهمآمیخته شده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
خبرگزاری ایمنا در سلسله مطالبی تا پایان دهه اول محرم در گفتوگو با صاحبنظران حوزه آئینی و تاریخ محلی به بررسی آئینهای ماه محرم و صفر در محلههای شهر اصفهان میپردازد.
مراسم محرم در دوره صفویهمهرداد موسوی خوانساری تاریخشناس در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: مراسم محرم در دوره صفویه با وقایع سیاسی و همگانی مهمی تطور پیدا کرد. بااینکه این مراسم از سال ۹۶۳ م. و در دوره حکمرانی عزالدین بویه، پادشاه آلبویه در ایران انجام میگرفت، اما با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل در سال ۱۵۰۱ م.، و اعلام تشیع بهعنوان مذهب رسمی این امپراطوری تازه تأسیس، مراسم محرم شاهد عمومیت یافتن بیشتر در شهرهای اصفهان، تبریز و شیراز بود.
وی ادامه داد: در بیشتر بخشها، شاهان صفوی نهتنها مراسم محرم را برای مشروعیت بخشیدن به قدرت خود در برابر رقبای اهل سنت خویش ترویج دادند، بلکه به تبدیل آنها به بروزات دراماتیک جدید هم کمک کردند. هدف آنها از این امر رسیدن بهنوعی هویت سلطنتی یکپارچه، مبتنی بر دین عامهپسند بود.
این تاریخدان تصریح کرد: گسترش مهمی در این مراسم در دوره حکومت شاهعباس صفویه به وقوع پیوست. در این زمان برنامههای محرم دارای جزئیات بیشتر شد، و عمومیت آنها، با ورود شماری از نمایشهای پرشکوه و اعمال نمادین بهصورت اساسی گسترش یافت. در دوره سلطنت شاهطهماسب و سلطان حسین دو شاه پایانی صفوی، این مراسم به دستهگردانیهای عمومی و تئاتری عامهپسندی تبدیل شد و زمینههای پیدایش تعزیه در قرن هجدهم میلادی را فراهم آورد.
وی گفت: دادههای تاریخی موجود درباره مراسم محرم در دوره صفویه به زبانهای اروپایی و نیز فارسی و ترکی است. در زبان فارسی توصیفهای کوتاهی از این مراسم در کتاب تاریخ عالمآرای عباسی نوشته اسکندربیگ منشی و تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال نوشته ملأ جلالالدین منجم وجود دارد که به این مراسم در دوره حکومت شاهعباس صفوی اشاره دارند. همچنین به همانگونه گزارش جهانگرد اهل عثمانی، اولیا چلبی تنها گزارش یک مسلمان سنی از این مراسم در دوره صفویه است. اما تنها با گزارشها جهانگردان اروپایی است که فهمی مفصل و همراه با جزئیات از این مراسم پیدا میکنیم و کیفیت تطور آنها به وقایع همگانی عمده و دارای اهمیت سیاسی در دوره حکومت شاهعباس را درمییابیم.
این تاریخدان ادامه داد: در همین زمان بهصورت اتفاقی، شمار روبهافزایشی از جهانگردان اروپایی که در مسیر سفرشان از ایران میگذشتند یا در ایران ساکن بودند، این مراسم را در میدانهای عمومی اصلی و کاخها، به چشم خود دیدهاند. در میان بیستوسه گزارش باقیمانده از این دوران، مفصلترین گزارش متعلق به پترو دلاویه (Pietro Dell Valle)، رافائل دومانس (Raphaël Du Mans) و ژان شاردن (Jean Chardin) است. این سفرنامهها جذابترین اطلاعات مردمنگارانه را از مراسم محرم در این دوره در اختیار ما قرار میدهند.
وی اضافه کرد: ازآنجاکه نشانهای از وجود اسناد در دوره شاه اسماعیل، در اوایل دوران حکومت صفویه در دست نیست، از وسعت و شیوع این مراسم در دوره شاه اسماعیل، اطلاعی نداریم. حتی در نوشتههای مورخان ایرانی یا جهانگردان اروپایی چون جووان ماروی آنگروللو (Giovan Mario Angrollelo) در سال ۱۵۲۴ م. و سفیر ونیز در ایران به نام وینچنتو دآلساندری (Vincentio D’Alessandri) در سال ۱۵۲۷ م. به مراسم محرم اشاره نشده است؛ بااینکه میدانیم در این زمان که مصادف با ایام حکومت شاهطهماسب صفوی است، برخی اعمال عبادی و فرهنگی شیعی موردحمایت وی قرار گرفتند.
دلیل کمبود اطلاعات از مراسمهای محرم در دوره شاه اسماعیلموسوی اظهار کرد: کمبود گزارشها از این مراسم در قرن شانزدهم میلادی به معنای کممقدار جلوهدادن بروزات مذهبی همگانی و محتمل این مراسم در دوران شاه اسماعیل و (در اوایل دوره حکومت) شاهطهماسب نیست. کمبود این اطلاعات به این معناست که این مراسم توسط طرفداران شیعی شاهان صفوی که نسبت به اکثریت سنیمذهب جمعیت ایران در اقلیت بودند، برگزار میشده است.
وی ادامه داد: سفرنامه دیپلمات ونیزی به نام میکله مامبره (Michele Membré) اولین شاهد مکتوب از این مراسم در دوره صفویه است که در زمان سلطنت شاهطهماسب به نگارش درآمده است. وی این مراسم را چنین توصیف میکند:«در ماه مه آنها مصائب فرزند علی (ع) که امام حسین (ع) نامیده میشود، را اجرا میکنند. امام حسین (ع) با یکی دیگر از اعراب که آنها یزید مینامند، جنگید و در این راه سرش از تن جدا شد.آنها برای شهادت وی این مصائب را به مدت ۱۰ روز انجام میدهند و به آن سبب همگی سیاه میپوشند، با پارچههایی مشکی سرخود را میبندند و لباسهای مشکی به تن میکنند. در این ده روز شاه از خانه خود خارج نمیشود. از عصر تا ساعت یکشب گروههای مردمی شهر را طی میکنند و در مساجد به فارسی مصائب آنکه امام حسین (ع) مینامند را فریاد میزنند. آنان نام این واقعه را عاشورا نهادهاند. عاشورا از اول تا دهم ماه مه طول میکشد. من مردان جوانی را دیدم که بدنهای خود را سیاه کرده بودند و عریان راه میرفتند. چیز دیگری نیز دیدم و آن چیزی بود که آن را بگم مینامیدند. کسی چالهای شبیه چاه در زمین حفر کرده بود و خود درون آن رفته بود؛ به صورتی که تنها سرش از زمین بالاتر قرار داشت. او تا گلوی خود را با خاک پوشانده بود و این کار را برای آن مصیبت انجام میداد. این چیزی بود که من به چشم خودم دیدم. هنگام عصر زنان همگی خود را به مساجد میرساندند. خطیبی، مصیبت فرزند مذکور علی [ع] را میخواند و زنان بهصورت محزونی گریه میکردند».
این تاریخدان اضافه کرد: این توصیف روشنگر نگاه اجمالی و نادری از گسترشی جدید در تاریخ مراسم محرم را نشان میدهد. اول اینکه خواننده باید به عنصر قوی و گسترش یابنده خودزنی به شکل مراسم بگم که شامل شبه دفن یک نفر به هدف ابراز حزن و اندوه برای شهادت امام حسین [ع] است، توجه داشته باشد. گونههای مفصل متفاوتی از عملکردهای شدید فیزیکی و نمادین در دوره حکومت شاهطهماسب صفوی در این مراسم بهعنوان بخش مهمتری از مراسم عزاداری حسینی رخ داد.
وی اظهار کرد: عنصر دیگر در عزاداری این دوره غیبت پادشاه در بروزات همگانی این مراسم است. این ویژگی بعدها در دوره شاهعباس صفوی و جانشینانش بهویژه شاهعباس دوم تغییر کرد؛ شاهعباس دوم بهصورت فعالی در این مراسم شرکت میکرد. اما آنچه اشاره بدان مهم به نظر میرسد این نکته است که شاهطهماسب یکی از حامیان اصلی این مراسم بود. حمایت وی از محرم میباید در کنار تلاشهایش برای بازسازی مساجد، موقوفات و حرمهای متبرکه اردبیل، قم و مشهد دیده شود. این مراسم و علاوه بر آن ترویجی که او از دیگر اعمال مناسکی همچون مداحی، مرثیهخوانی برای امامان شیعه و مراسم تبرائیان، لعن سه خلیفه اول انجام داد، میباید بهعنوان سیاست تغییر مذهبی جمعیت سنی در نظر گرفته شود.
موسوی افزود: با مرگ شاهطهماسب در سال ۱۵۶۷ م. امپراطوری صفویه شاهد دورهای از هرجومرج بود که به جنگ داخلی مهمی منتهی شد. تا حد زیادی به سبب این بیثباتی سیاسی است که ما شاهد هیچ گزارشی از مراسم محرم در این دوره نیستیم. اما با به قدرت رسیدن شاهعباس در سال ۱۵۸۷ م.، فهم ما از محرم شروع به تغییر میکند. در سالهای ۱۶۰۲ م. تا ۱۶۰۴ م. همزمان با ساخت اولین بخش از میدان نقشجهان جدید در اصفهان (میدان امام)، جهانگرد پرتغالی به نام آنتونیو دِگُوی (António de Gouvea) اولین توصیف از عزاداریهای همگانی از شیراز را ارائه میدهد.
توصیفات مستشرقان خارجی درباره آئین محرم در اصفهانوی گفت: بر اساس توصیفات او اولین برنامه عاشورا که وی آن را «عاشور» مینامد، در میدان این شهر برگزار میشد. در این میدان حاکم سوار بر اسب در میان دستههای عزادار حرکت میکرد. دستههای عزادار شامل مردمانی بود که صداهای بلندی از خود بروز میدادند و موسیقی عزا نیز ناهماهنگ با صداهای آنها نواخته میشد. در ده روز اول ماه محرم مردم روزه میگرفتند، دست از کار میکشیدند، زنان و مردان در میدان جمع میشدند و دستهجمعی بهسوی مسجد جامع به راه میافتادند. این دسته عزاداری شامل بازنماییهای نمادین از شخصیتهای حاضر درنبرد کربلا بود. ازجمله آنها میتوان به زنان و کودکانی اشاره کرد که بر روی اسب نشانده شده بودند، شیون میکردند و میگریستند. در کنار آنها، عدهای با خونین کردن سروصورت خود، وقایع روز عاشورا را بهصورت واقعی بازنمایی میکردند.
این تاریخدان اظهار کرد: مردان عزادار درحالیکه تکه چوبهایی رنگشده در دست داشتند، در جنگی مناسکی شرکت میکرد. در جریان این جنگهای مناسکی، آنها (بهصورت نمادین) تا سر حد مرگ میجنگیدند و جسد آنها در میدان میافتاد. برخی اجراهای دراماتیک دیگر نیز به نمایش درمیآمد. ازجمله آنها میتوان به آتشافکنیهای مداوم توسط شماری از عزاداران مرد که در جلوی تابوتهای خالی رژه میرفتند، اشاره کرد. در گزارش دِگُوی، همچنان به مراسم دفن خویشتن در مراسم سالهای ۱۶۰۲ م. تا ۱۶۰۴ م. اشارهشده است.
وی ادامه داد: بعد از گزارش دِگُوی، مهمترین گزارش سفر از متعلق به دلاواله است. در این گزارش که سالهای ۱۶۱۸ م. تا ۱۶۱۹ م. اصفهان را توصیف میکند، با جزئیات مراسم محرم توضیح دادهشده است. آنچه در ادامه میآید، بخشی از این گزارش چنین است: «مردم در میدان جمع میشوند و ظهر هرروز خطیب درباره حسین (ع) سخنرانی میکند. وی مطالبی در تمجید از او میگوید و کشته شدن وی را توصیف مینماید. این سخنرانی توسط یکی از سادات انجام میشود. (او مانند فرزندان محمد (ص) در قسطنطنیه «امیر» و یا در مصر «شریف» نامیده نمیشود، بلکه ایرانیان او را «سید» مینامند که در عربی به معنای آقاست. او عمامهای سبز به سر دارد که من تاکنون مانند را ندیدهام (برخلاف ترکیه که سادات در آنجا همواره مانند مردم لباس میپوشند). این سخنران بر منبری که قدری از زمین بلندتر است مینشیند و مردم از زنان و مردان دور او حلقه میزنند. برخی نشستهاند، برخی ایستادهاند و برخی روی نیمکتهای کوتاه جا گرفتهاند. او گاه و بیگاه نقاشیهایی مشتمل بر برخی حوادث تاریخی را به مردم نشان میدهد. این تصاویر مضمونی مطابق گفتههای او دارد. خلاصه کنم که او از هیچ تلاشی برای گریاندن مردم فروگذار نمیکند. هرروز دهه محرم میتوان این سخنرانی را در مساجد شنید. شبها این مراسم در خیابانهای عمومی در برخی مناطق شناختهشده برگزار میگردد. مردم عامدانه این مناطق را با چراغهای بسیار و وسایل مرتبط با دفن اموات تزئین میکنند. شنوندگان این مراسم مخصوصاً زنان با ناله و زاری سخنران را همراهی میکنند. آنان به سینه خود میکوبند و حرکات جانگدازی از خود نشان میدهند. آنان اغلب بهصورت مصیبتزدهای جواب سخنران را میدهند و در پایان عباراتی که میگویند «وای حسین! شاه حسین!» را تکرار میکنند».
موسوی گفت: دلاواله گزارش خود را با توصیفی از روزهای پایانی مراسم محرم که بهروز عاشورا منتهی میشود ادامه میدهد. او همانند دگوی درباره مراسم مختلف ستیز نمادین میان عزاداران مینویسد. لازم به ذکر است که در همین ایام، مطابق نوشته ابراهیم بیگ منشی، سربازان صفوی نیز قبل از جنگ با قوای عثمانی مراسم محرم را اجرا کردند. بنابراین به نظر میرسد در دوره سلطنت شاهعباس صفوی، نوعی ارتباط میان محرم و فرهنگ نظامی وجود داشته است. اما، در سالهای ۱۶۱۸ م. تا ۱۶۱۹ م. به نظر میرسد مراسم محرم نمایشیتر شده باشد. این امر را میتوان در بروزات نمادین یعنی در شکل علمها، اسلحههای تشریفاتی، نمایش پرشکوه تابوتها و تعداد زیاد اجساد شهدای کربلا مشاهده کرد.
وی ادامه داد: بااینوجود گزارش، دیپلمات اسپانیایی به نام گارسیا دسیلوا یه فیگروئا (Garcia de Silva y Figueroa) در اصفهان (۱۶۱۸-۱۶۱۹ م.) گزارش تا اندازهای متفاوت ارائه میدهد که نوعی گسترش جدید در مراسم محرم را به تصویر میکشد. این گسترش مراسم قربانی شتر است. وی در طی توضیح مراسم مذهبی در اوج قدرت شاهعباس صفوی، اشاره میکند که یک شتر بهصورت مناسکی به خارج از شهر برده میشود و در روز عاشورا قربانی میشود.
این تاریخدان اضافه کرد: در وهله اول زیباترین و پروارترین شتر ماده که با گل و گیاه، حلقههایی ساخته شده با برگ گیاهان، پارچههای ابریشمی، پلاکهایی از جنس طلا، زنگوله و قالیچه تزئین شده دور شهر گردانده میشود. در همان هنگام که عزاداران به شدت سینهزنی میکنند، داروغه (رئیس پلیس) اصفهان و دیگر مقامات دولتی، همراه با دستهای از مردمان مسلح که صداهایی از خود درمیآورند، در دشت وسیعی نزدیک رودخانه خارج شهر تجمع میکنند. آنها حلقهوار دور شتر جمع میشوند. شتر را به زمین میخوابانند و پاهای او را میبندند. سپس داروغه شمشیری را وارد بدن شتر میکند و آن را نحر مینماید. جمعیت به هیجان آمده، به سرعت با شمشیرهای تیز، شتر را قطعهقطعه میکند. عزاداران برای به دست آوردن گوشت شتر با هم درگیر میشوند و برخی کشته و شماری زخمی میگردند. برخی کسانی که گوشت این شتر را به دست آوردهاند، آن را به گورستان میبرند؛ درحالیکه جمعی دیگر بهسوی شهر میدوند، به سینههای خود میزنند، فریاد میکشند و میگریند. تکاپو و هیجان مردم چنان شدید است که داروغه و نیروهای او نمیتوانند مردم را کنترل کنند. سپس هرجومرج و غوغا در شهر آزاد میشود و مراسم به شور و هیجان شدیدی منتهی میشد. این مراسم در این مرحله به انتها میرسد.
وی اضافه کرد: در دوره شاه صفی (حکمرانی ۱۶۲۹-۱۶۴۲ م.) مراسم محرم عمومیت بیشتری مییابد. این امر به سبب جلوههای تماشایی متفاوتی است که مردمان شهر و روستا را تحت تأثیر قرار داده است. بااینوجود همانگونه که آدام اولیئنریوس و دیگران گزارش دادهاند، روضهخوانی به ویژگی اصلی دستهگردانیهای سوگوارانه تبدیل میشود و در میان عزاداران حاضر در این مراسم عمومیت پیدا میکند.
موسوی اظهار کرد: کتاب روضهالشهدا نوشته حسین واعظ کاشفی (درگذشت ۹۰۸ ق ./۱۵۰۲ م.) بهعنوان مهمترین متن برای روضهخوانیهای دوره صفویه مورد استفاده قرار میگیرد. این کتاب گزارشی بسیار گرامیداشتی و احساسی از وقایع غمبار کربلا را برای ارادتمندان امام شهید بیان میدارد. براساس سفرنامه ژان شاردن (Jean Chardin)، در دوره شاهعباس دوم صفوی (حکمرانی ۱۶۴۲-۱۶۶۶ م.)، گونههای اولیه شبیهخوانی در دربار سلطنتی با تالار طویله در اصفهان به روی صحنه میرفت. از آن مکان که بهعنوان قصر، مورد استفاده قرار میگرفت، برای اجرای آن مراسم و نیز جشنهای مجلل استفاده میشد.
وی ادامه داد: بعدها در دوره قاجار (۱۷۹۶-۱۹۲۵ م.) روضهخوانی به گونهای مراسم پیچیدهتر که تعزیهخوانی نامیده میشود، تطور یافت. در این زمان بود که تعزیهخوانی نهتنها موردحمایت شاه قرار گرفت، بلکه گروههای مختلف مردم ازجمله اصناف و بازاران نیز روی خوش به آن نشان دادند.
اواخر تاریخ صفویه و مراسم محرماین تاریخدان افزود: در اواخر تاریخ صفویه، مراسم محرم تحت حمایت شاه سلیمان و سلطان حسین پیچیدهتر شد. جذابترین توصیف از این مراسم را جهانگرد هلندی، کورنلیس دبروین (Cornelis De Bruyn) (1704 م.) ارائه داده است. او مراسم عمومی که به گونهای دراماتیک (نمایشی) برگزار میشد را توصیف کرده است. این گزارشهای متأخر همچنین افزایش شکوه و رفتارهای تئاترگونه این مراسم را اثبات میکنند. بر اساس این گزارشها عزاداران ماجرای غمبار کربلا را برای روی سکوهای ثابت و سیار اجرا میکردند. اجراهای دراماتیک (نمایشی) کاملاً استادانه ساخته میشدند؛ به صورتی که برخی بازیگران بدنهای خود را برای تمثیل جراحات حاضران درنبرد کربلا، به رنگهای قرمز و سیاه در میآوردند. بااینوجود پیتر ج. چلکووسکی (Peter J. Chelkowski)، استاد تاریخ فرهنگی شیعه در دانشگاه نیویورک، معتقد است که این نمایشها، تعزیه، به معنایی که اکنون در ذهن داریم نبوده است.
وی اظهار کرد: وی فقدان مدیحهسرایی و متون مشتمل بر اشعار بزمی که جز جدائیناپذیر نمایشهای تئاتری مصائب است را دلیل مدعای خود میداند. با سفرنامه مبلغ یسوعی، تادئوش کروسنسکی (Tadeusz Krusinski) (1714 م.) به آخرین گزارش از مراسم محرم در دوره صفویه میرسیم. گزارش او کاملاً تطور دستهگردانیها به نمایشهای تئاتری محبوب میان تودههای مردم در شهرهای ایران را تأیید میکند. محرم در آن زمان به یک برنامه مهم سلطنتی تبدیل شده و در زندگی دینی فصلی ایرانیان دوره صفویه عمیقاً نفوذ کرده بود.
موسوی اضافه کرد: تاریخ مراسم محرم در دوره صفویه به ما نشان میدهد که چگونه تعهد دینی از طریق نمادها و نمایشها میتواند بروزات گوناگون عمومی پیدا کند. اما مهمتر از آن، تطور این مراسم همچنین نشان میدهد که میتوان ردپای عمومیت یافتن مراسم محرم در ایران امروز را در تاریخ صفویه پیگرفت. این امر میراثی از تاریخ فرهنگی ایرانی است که مردمان بسیاری در خاورمیانه از جنوب لبنان تا شمال هند در آن سهیم هستند.
کد خبر 674999منبع: ایمنا
کلیدواژه: دوره صفویه عصر صفويه شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق دوره حکومت شاه مراسم در دوره نشان می دهد تاریخ دان شاه عباس صفوی مراسم محرم شاه اسماعیل تاریخ صفویه دوره شاه شاه طهماسب امام حسین نمایش ها گزارش ها مهم تر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۲۸۴۲۲۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
افزایش شمار پناهجویان بیخانمان در انگلیس
یک مطالعه آماری نشان میدهد تعداد پناهجویانی که به علت بیخانمان شدن در انگلیس به کمک نیاز دارند طی یک سال به شدت افزایش یافته است.
به گزارش ایسنا، موسسه خیریه کمک به مهاجران و پناهندگان موسوم به «Praxis» افزایش پدیده بیخانمانی را در انگلیس چشمگیر توصیف کرده است.
آمارهای رسمی منتشر شده نشان می دهد این رقم بین سه ماهه سوم و چهارم سال گذشته میلادی (۲۰۲۳) بیش از دو برابر شده است.
۱۸۷۰ خانوار در دوره ژوئیه تا سپتامبر وجود داشتند که به دلیل مواجهه با بیخانمانی از مقامات محلی درخواست کمک داشتند.
در همین حال، این رقم برای دوره اکتبر تا دسامبر به ۴۱۵۰ افزایش یافت.
این ارقام از بازههای زمانی مشابه در ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ برآورد شده است.
به گزارش «آی نیوز»، کمبود مسکن در دسترس و مقرون به صرفه به این معنی است که پناهندگان برای یافتن خانهای برای نقل مکان با مشکل مواجه خواهند شد.
انتهای پیام